"Кыргызинкас" ЖАКтын калыптануу жана өнүгүү тарыхы
Акча баалуулуктарын ташуу зарылдыгы алардын пайда болушу менен бирге пайда болгон. Илгертен бери акча - ээлери же алар ишенген адамдар тарабынан ташылып келген. Жана ар дайым акча жетиштүү болгондо, аларды каракчылардан коргоого даяр куралчан адамдар коштоп жүрүшкөн.
Соода ишканаларынан, башка уюмдардан акча каражаттарын чогултуу жана аларды банк мекемелерине жеткирүү муктаждыгынын келип чыгышы менен, акча чогултуунун жана ташуунун жалпы функциясынан анын түрү - инкассация, аны менен бирге инкассатордун кесиби да пайда болду.
Инкассация (италия тилинен – кутучага салуу) акча каражаттарын, чет өлкө валютасын жана башка баалуулуктарды банктын операциялык кассасына чогултуу жана жеткирүү.
Тарыхта 1917-жылга чейин азыркы Кыргызстандын аймагында кардарлардын акча каражаттарын чогултуу жана банкка жеткирүү үчүн атайын кызмат болгон эмес. 1917-жылдагы революциядан кийин мамлекетке баш ийген банк жана соода тутумдары түзүлгөн. 1917-жылдан 1939-жылга чейин акча баалуулуктарын чогултуу жана коштоо Бүткүл россиялык өзгөчө комиссия (ВЧК) күчтөрү, кийинчерээк НКВД органдары тарабынан жүргүзүлгөн.
1939-жылдын 1-августунда СССР Совнаркомунун токтомунун негизинде мамлекеттик банк системасында баалуулуктарды ташуунун жана соода кирешесинин коопсуздугун камсыз кылуу, ошондой эле кызматтардын башка түрлөрүн көрсөтүү үчүн инкассация кызматы түзүлгөн.
1991-жылдын сентябрында СССРдин мамлекеттик банкына караштуу Инкассациянын чарбалык эсептеги бирикмеси СССРдин ыдырашына байланыштуу өз ишин токтоткон. Ар бир суверендүү республикада улуттук банктарга баш ийген өзүнүн инкассация кызматтары түзүлгөн. Алсак, СССР Мамлекеттик банкынын алдындагы Кыргыз Республикалык чарбалык эсептик инкассация башкармалыгынын базасында Кыргыз Республикасынын Мамлекеттик банкынын чарбалык эсептик инкассация башкармалыгы түзүлгөн, 1998-жылы Кыргыз Республикасынын Улуттук банкынын туунду "Республикалык инкассация башкармалыгы"мамлекеттик ишканасы болуп кайра түзүлгөн. 2015-жылы "Республикалык инкассация башкармалыгы" мамлекеттик ишканасы 62 млн.сом өлчөмүндөгү уставдык капиталы менен "Кыргыз инкассация" жабык акционердик коому ("Кыргызинкас" ЖАК) болуп кайра түзүлгөн. Коомдун акцияларынын 100% Кыргыз Республикасынын Улуттук банкына таандык.
31-жылдын 2021-декабрына карата коомдун уставдык капиталы 720 млн. сомду түзөт.
"Кыргызинкас" ЖАК өз алдынча юридикалык жак болуп саналат, ага банктарга, башка финансы-кредиттик мекемелерге, инкассация жана акча каражаттарын, башка баалуулуктарды келишимдик негизде ташуу боюнча уюмдарга жана ишканаларга акы төлөнүүчү кызматтарды көрсөтүү милдети жүктөлгөн. Функцияларды жүзөгө ашыруу үчүн республиканын бардык областтарында кардарлардын өз кызмат көрсөтүүлөрүнө болгон керектөөлөрүн толук камсыз кылуучу коомдун филиалдары бар.
Акыркы жылдары "Кыргызинкас" ЖАКда ири модернизациялоо иштери жүргүзүлдү. Коомдун облустук филиалдарындагы дээрлик бардык автопарк жаңыланды, жаңы брондолгон автотранспорт менен жабдуу, байланыш каражаттарын жана жеке коргонуу каражаттарын өркүндөтүү боюнча иштер дайыма жүргүзүлүп турат. Ташууда баалуулуктарды коргоону камсыз кылуу үчүн коомдун филиалдары зарыл болгон согуштук курал-жарактар жана ок-дарылар, ок-дарылар, жакшыртылган үлгүдөгү атайын формалар менен толук комплекттелген. "Кыргызинкас" ЖАКнун бардык автотранспорттору спутник системасы менен жабдылган, бул коомдун автомашиналарынын жайгашкан жерин онлайн режиминде көзөмөлдөөгө мүмкүндүк берет.
Коом тарабынан келишимдик милдеттенмелерди аткарууда мүмкүн болгон финансылык жоготуулардын ордун жабуу жана кардарга келтирилген зыяндын ордун толтуруу үчүн жетиштүү ликвиддүүлүктү колдоо максатында резервдик фонд түзүлгөн. Резервдик фонддун каражаттары тобокелдиктин жана кайтарымдуулуктун адекваттуу катышын эске алуу менен ликвиддүү инструменттерге жайгаштырылат. Жыл сайын ташылган жүктөрдү жана ташууга катышкан адамдардын өмүрүн милдеттүү камсыздандыруу жүргүзүлөт.
Чоң жоопкерчилик жана жумуштун көбөйүшү кызматкерлерге суроо-талаптын жогорулашын, алардын кесиптик даярдыгын талап кылат. Ташуудан бош убакта коомдун кызматкерлери өздөрүнүн кесиптик сапаттарын жогорулатуунун үстүндө тынымсыз иштеп жатышат. Ок атуу даярдыгы боюнча практикалык сабактар үзгүлтүксүз өткөрүлүп турат. "Кыргызинкас" ЖАК өздүк курамдын дене-бой абалына чоң көңүл бурат. Коомдун филиалдарында кесипкөй инструкторлорду тартуу менен кол күрөш боюнча сабактар системалуу түрдө өткөрүлүп турат. Мунун баары өлкөнүн каалаган жерине, ар кандай аба ырайында баалуулуктарды жеткирүү боюнча функцияны профессионалдуу аткарууга мүмкүндүк берет, ташылган баалуулуктардын сакталышын максималдуу камсыз кылат. Ошондой эле кызматкерлердин баалуулуктарды ташуу менен байланышкан ишке жарактуулугу боюнча медициналык кароодон үзгүлтүксүз өтүү фактысын да белгилей кетүү керек. Анткени, инкассаторлордун жакшы физикалык жана психикалык туруктуу абалы коопсуздуктун маанилүү компоненти болуп саналат.
Бул чаралардын баары баалуулуктарды ташуунун коопсуздугун күчөтүү, коомдун кызматкерлеринин, кассирлердин, курьерлердин жана "Кыргызинкас" ЖАКнун кардарларынын башка кызматкерлеринин коштоосунда өмүрүн жана ден соолугун коргоо үчүн көрүлүүдө.
Коомдун иштөө принциптери ар дайым өзгөрүүсүз калат-бул инкассатордук кызматтын кызматкерлеринин максималдуу кыраакылыгы жана толук ишенимдүүлүгү, ташылып жаткан жүктөрдү коргоонун жогорку деңгээли жана жогорку деңгээли менен айкалышкан кесипкөйлүк.
"Кыргызинкас" ЖАК ташуулардын коопсуздугун жогорулатууга, көрсөтүлгөн кызматтардын сапатын жакшыртууга, ошондой эле коомдун кызматкерлеринин даярдык деңгээлин жогорулатууга багытталган иштерди мындан ары да улантууга ниеттенүүдө.
